Koniugacja czasowników

W słowniku czasowniki występują w formie podstawowej, czyli bezokoliczniku.
Czasowniki w bezokoliczniku kończą się na –en (machen - robić), lub rzadziej na –n (wandern - wędrować).

Po odjęciu końcówki bezokolicznika pozostaje temat czasownika - mach-, wander-.
Do tematu w każdej osobie dodaje się inną końcówkę.

Większość czasowników otrzymuje następujące końcówki:

n.p.

Odmianę niektórych czasowników trzeba znać na pamięć.

Jeśli temat czasownika kończy się na:

• -s- → reis-en (= podróżować)
• -ss- → küss-en (= całować)
• -ß- → heiß-en (= nazywać się)
• -z- → duz-en (= mówić do kogoś na "ty")
• -tz- → sitz-en (= siedzieć)

w 2. osobie l.p. (du) do czasownika dodaje się końcówkę –t.

Jeśli temat czasownika kończy się na:

• -t- → arbeit-en (= pracować)
• -d- → bad-en (= kąpać się)
• -tm- → atm-en (= oddychać)
• -chn- → zeichn-en (= rysować)
• -ffn- → öffn-en (= otwierać)

w 2. osobie l.p. (du) do czasownika dodaje się końcówkę –est,
w 3. osobie l.p. (er, sie, es) do czasownika dodaje się końcówkę –et,
otrzymuje w 2. osobie l.m. (ihr) końcówkę –et.

Jeśli temat czasownika kończy się na:

• -eln-→ sammeln (= zbierać)

kończy się, wypada w 1 os. l.p. ( ich (= ja) ) od tematu czasownika
w 1. osobie liczby mnogiej temat czasownika otrzymuje końcówkę ( wir (= my) ) a w 3. osobie liczby mnogiej ( sie (= oni) , Sie (= Pan/i ) ) końcówkę -n.

W niektórych czasownikach podczas odmiany przez osoby zmienia się temat. Zmiana ta dotyczy tylko 2. osoby l.p. (du) i 3. osoby l.p (er, sie, es).

a → ä w schalfen – spać

e → i w geben – dawać

e → ie w sehen – widzieć

Czasowniki modalne

Czasowniki modalne modyfikują (modelują) znaczenia czasownika, z którym występują w zdaniu.
Czasowniki modalne określają stosunek do czynności wyrażonej czasownikiem, z którym występują w zdaniu.
Drugi czasownik występuje po czasowniku modalnym w bezokoliczniku na końcu zdania.

• können (móc, umieć potrafić) - umiejętność zrobienia czegoś / możliwość

  Ich kann gut schwimmen.	= Umiem dobrze pływać.
  Das Auto ist kaputt. Wir können nicht weiter fahren.	= Samochód jest zepsuty. Nie możemy jechać dalej.
  Können Sie mir helfen?	= Czy może mi Pan/i pomóc?
  Die Medikamente kann man nur mit Rezept kaufen.	= Te lekarstwa można kupić tylko na receptę.

• dürfen – (mieć pozwolenie) - pozwolenie / zakaz

  Hier dürfen Sie nicht rauchen!	= Tutaj nie wolno palić.
  Die Bank darf das Geld für das Mittagessen abbuchen.	= Bank może ściągnąć z konta pieniądze za obiad.

• müssen – (musieć) - obowiązek, konieczność

  Ich muss den Aufsatz bis morgen schreiben.	= Muszę napisać wypracowanie na jutro.
  Ich muss zum Hauptplatz.	= Musze dostać się na Hauptplatz.
  Hier musst du den Namen angeben.	= Tutaj musisz podać swoje nazwisko.

• wollen – (chcieć) – życzenie, zamiar

  Wir wollen am Wochenende an die Ostsee fahren.	= W weekend chcemy pojechać nad Bałtyk.
  Ich will dich heiraten.	= Chcę się z tobą ożenić.
  Wollen wir etwas essen?	= Zjemy coś?

• sollen – (mieć powinność) – powinność, powtórzenie polecenia

  Du sollst deiner Oma helfen.	= Powinieneś pomóc babci.
  Der Arzt sagt, ihr sollt mehr Obst essen.	= Lekarz mówi, że powinienem jeść więcej owoców.
  Soll ich den Notarzt rufen?	= Czy mam zadzwonić po pogotowie?

• mögen – (lubić) – sympatia
  Czasownik „mögen“ występuje najczęściej samodzielnie w zdaniu!

  Ich mag keine Schokolade.	= Nie lubię czekolady.
  Ich mag türkisches Essen.	= Lubię tureckie jedzenie.

• möcht- (chciałbym) – życzenie
  Czasownik „möcht-” jest gramatycznie formą trybu przypuszczającego Konjunktiv II czasownika „mögen”. Występuję jednak z samodzielnym znaczeniem, wyrażając życzenie.

  Ich möchte mit Frau Riedel sprechen.	= Chciałbym rozmawiać z Panią Riedel.
  Wie möchten die Deutschen am liebsten wohnen?	= Jak Niemcy chcieliby mieszkać?
  Ich möchte eine Massage haben.	= Mam ochotę na masaż.

• potrzebować + zu + bezokolicznik
  Zaprzeczony müssen jest często zastąpiony przez nicht brauchen ze znaczeniem konieczności wykonania czegoś. Wyrażamy w ten sposób, że ktoś nie musi czegoś robić. W tym przypadku brauchen jest użyte jak czasownik modalny i ma dodane zawsze słowo przeczące i bezokolicznik.

  Wir müssen morgen nicht früh aufstehen, denn es ist Wochenende.	= Nie musimy jutro wcześnie wstawać, bo jest weekend.
  Wir brauchen morgen nicht früh aufzustehen, denn es ist Wochenende.	= Nie potrzebujemy jutro wcześnie wstawać, bo jest weekend.

  Słowo "potrzebować" w połączeniu ze słowami ograniczającymi, takimi jak "dopiero, tylko (po prostu), jedynie, ledwo" może wyrażać konieczność.

  Du brauchst erst nächste Woche einzukaufen, noch haben wir viel zu essen und zu trinken.	= Możesz zrobić zakupy dopiero w przyszłym tygodniu, jeszcze mamy dużo jedzenia i picia.
  Um erfolgreich zu werden, brauchst du nur etwas mehr zu arbeiten, dann schaffst du es bestimmt.	= Żeby osiągnąć sukces, musisz tylko trochę więcej pracować, wtedy na pewno ci się uda.

Czasowniki modalne mogą występować w zdaniu samodzielnie, jeśli z kontekstu wynika sens zdania.

Przy odmianie czasowników modalnych w liczbie pojedynczej zmienia się temat, a 1. os. i 3. os. są takie same.

Czasowniki modalne występują też z zaimkiem nieosobowym „man” – zawsze w 3. os. lp.

Czasowniki złożone

Czasowniki złożone występują jako czasowniki rozdzielnie złożone i czasowniki nierozdzielnie złożone.

Czasowniki złożone składają się z przedrostka i czasownika właściwego.

Czasowniki rozdzielnie złożone

Przedrostek przy czasownikach rozdzielnie złożonych jest akcentowany. W słowniku znajdziemy: einkaufen (= robić zakupy)

Przedrostek przy czasownikach rozdzielnie złożonych najczęściej tylko modyfikuje znaczenie czasownika właściwego. („Einkaufen” jest modyfikacją znaczenia czasownika „kaufen”).

W czasie teraźniejszym Präsens i przeszłym Präteritum przedrostek czasownika rozdzielnie złożonego oddziela się od czasownika właściwego i występuje na końcu zdania.

W czasie przeszłym Perfekt pomiędzy przedrostek a czasownik właściwy wchodzi przedrostek „-ge-“.

Najważniejsze przedrostki przy czasownikach rozdzielnie złożonych:

ab- (= od)

abfahren (= odjechać)

an- (= na)

ankommen (= przybyć) , anprobieren (= przymierzyć)

auf- (= na)

aufstehen (= wstać)

aus- (= z)

austragen (= roznosić) , aussehen (= wyglądać)

bei- (= przy)

beibringen (= nauczyć kogoś czegoś)

ein- (= w)

einkaufen (= robić zakupy) , einpacken (= spakować)

los- (= naprzód)

losgehen (= wyruszyć)

mit- (= z)

mitkommen (= pójść z kimś) , mitnehmen (= zabrać ze sobą)

nach- (= po)

nachmachen (= powtórzyć po kimś)

vor- (= przed)

vorstellen (= przedstawić)

zu- (= do)

zumachen (= zamknąć) , (da)zunehmen (= dobrać)

Czasowniki nierozdzielnie złożone

Przedrostek przy czasownikach nierozdzielnie złożonych nie jest akcentowany.

W czasie teraźniejszym Präsens i przeszłym Präteritum przedrostek czasownika rozdzielnie złożonego nie oddziela się od czasownika właściwego.

W czasie przeszłym Perfekt, tworząc formę Partizp Perfekt do czasowników nierozdzielnie złożonych nie dodaje się przedrostka „-ge-“.

Najważniejsze przedrostki przy czasownikach nierozdzielnie złożonych:

be-

bekommen (= dostać)

ge-

gefallen (= podobać się)

emp-

empfehlen (= polecać)

ent-

entschuldigen (= wybaczać)

er-

erzählen (= opowiadać)

miss-

missbrauchen (= nadużyć)

ver-

verstehen (= rozumieć)

zer-

zerstören (= zniszczyć)

Tryb rozkazujący

Trybu rozkazującego Imperativ używa się, by wydać rozkaz, polecenie, udzielić porady lub wskazówki.

Tryb rozkazujący Imperativ tworzy się dla form:

Tworząc tryb rozkazujący w 2. os. lp. („du”), opuszczamy zaimek osobowy „du” i końcówkę „-st”.

Tworząc tryb rozkazujący w 2. os. lm. („ihr”), opuszczamy zaimek osobowy „ihr”.

Tworząc tryb rozkazujący w 3. os. lm. (forma grzecznościowa „Sie”), zmieniamy kolejność czasownika i zaimka „Sie”.

Przy czasownikach, których temat w 2. os. lp. i w 3. os. lp. otrzymuje przegłos, przegłos ten znika przy formie „du”.

Przy czasownikach, których temat kończy się na: „-t”, „-d”, „-ig”, „-er”, „-el” w formie „du” po odjęciu końcówki „-st” dochodzi końcówka „-e”.

Nieregularne formy trybu rozkazującego Imperativ

Tryb rozkazujący Imperativ dla formy "wir".

Tworząc tryb rozkazujący w 1. os. lm. (forma "wir"), zmieniamy kolejność czasownika i zaimka „Sie”.

Czas przeszły Präteritum

Czas Präteritum jest czasem przeszłym używanym najczęściej w opowiadaniach, opisach zdarzeń, baśniach.
Czas Präteritum używany jest najczęściej w formach pisemnych.

W czasie Präteritum 1. os. i 3. os. mają zawsze takie same formy.

Odmiana czasowników regularnych – schemat końcówek

Odmiana czasowników regularnych – schemat końcówek dla czasowników, których temat kończy się na:

Odmiana czasowników nieregularnych – schemat końcówek dodawanych do drugiej formy czasownika (trzeba znać na pamięć!)

Opisując zdarzenia z przeszłości przy czasownikach „haben” i „sein” i czasownikach modalnych stosuje się prawie zawsze formę czasu Präteritum, nawet jeśli cały tekst jest sformułowany w czasie Perfekt.

W czasie Präteritum 1. os. i 3. os. mają zawsze takie same formy.

Czas przeszły Perfekt

Czas Perfekt jest czasem przeszłym.

Formę czasu Perfekt tworzy czasownik posiłkowy („haben” albo „sein”) w osobie dopasowanej do podmiotu, oraz forma Partizip Perfekt, która stoi na końcu zdania.

Tworzenie Partizip Perfekt

Odmiana czasowników regularnych – schemat końcówek

Formę Partizip Perfekt czasowników regularnych tworzy się, dodając do tematu czasownika przedrostek „ge-” i końcówkę „-t”.

Przy czasownikach regularnych, których temat kończy się na „-t-“, „-d-“, „-tm-“, „-chn-“, „-ffn-“ do tematu dodaje się przedrostek „ge-” i końcówkę „-et”.

Odmiana czasowników nieregularnych – schemat końcówek dodawanych do drugiej formy czasownika (trzeba znać na pamięć!)

Formę Partizip Perfekt czasowników nieregularnych trzeba znać na pamięć – nauczyć się z tabeli. Temat czasowników nieregularnych jest zmieniony. Ich Partizip Perfekt kończy się przeważnie na „-en”.

Czasowniki rozdzielnie złożone

Przy czasownikach rozdzielnie złożonych (regularnych i nieregularnych) przedrostek „ge-” stoi między przedrostkiem czasownika a jego tematem.

Partizip Perfekt bez „ge-”

Do czasowników nierozdzielnie złożonych regularnych i nieregularnych (czyli zaczynających się na przedrostki: „be-”, „ge-”, „emp-”, „ent-”, „er-”, „miss-”, „ver-”, „zer-”) nie dodaje się przedrostka „ge-”.

Do czasowników zakończonych na „-ieren“ nie dodaje się przedrostka „ge-“. Są to zawsze czasowniki regularne.

Perfekt z „sein“

Czasownik posiłkowy „sein“ używa się, gdy czasownik:

• wyraża przemieszczanie się podmiotu: „kommen“, „gehen“, „laufen“, „springen“:

  Wir sind nach Wien gekommen.	= Przybyliśmy do Wiednia.
  Er ist erst spät nach Hause gekommen.	= Przyszedł późno do domu późno.
  Ich bin ins Kino gegangen.	= Poszedłem do kina.
  Sie ist vor kurzem von der Türkei nach Deutschland gezogen.	= Przeniosła się niedawno z Turcji do Niemiec.

• wyraża zmianę stanu podmiotu: „aufwachen“, „einschlafen“, „wachsen“, „sterben“:

  Ich bin sofort eingeschlafen.	= Zasnąłem natychmiast.
  Du bist aber groß gewachsen!	= Ale urosłeś.
  Hermann Hesse ist 1962 in der Schweiz gestorben.	= Hermann Hesse zmarł w Szwajcarii w roku 1962.

• przy czasownikach:

  sein

  być

  Ich bin gestern im Kino gewesen.

  Wczoraj byłam w kinie.

  werden

  zostać, stać się

  Sie ist Mathematiklehrerin geworden.

  Ona została nauczycielką matematyki.

  bleiben

  pozostać

  Die ganze Woche ist er wegen der Grippe zu Hause geblieben.

  Z powodu grypy cały tydzień został w domu.

  passieren

  wydarzyć się

  Was ist passiert?

  Co się stało?

  geschehen

  zdarzyć się

  Was ist geschehen?

  Co się wydarzyło?

  begegnen

  spotkać

  Ich bin ihm im Park begegnet.

  Spotkałem go w parku.

Perfekt z „haben“

Czasownika posiłkowego „haben“ używa się przy wszystkich czasownikach, które wymagają dopełnienia w bierniku (nawet jeśli wyrażają one przemieszczanie się podmiotu).

Czasownika posiłkowego „haben“ używa się przy wszystkich czasownikach zwrotnych (nawet jeśli wyrażają one przemieszczanie się podmiotu).

Czasowniki zwrotne

Niektóre czasowniki występują razem z zaimkiem „sich”.

Może on oznaczać, że czynność określona czasownikiem jest skierowana na jej wykonawcę.

Zaimek zwrotny „sich” odmienia się przez osoby.

Jeśli po czasowniku zwrotnym występuje dodatkowo dopełnienie w bierniku, zaimek zwrotny odmienia się jak poniżej.

Oprócz czasownikowy zwrotnych niektóre czasowniki mogą być również używane w odniesieniu do relacji wzajemnych. Przynajmniej dwie osoby są zawsze zaangażowane w relacje wzajemne. Dlatego, czasownik i zaimki wzajemne są zawsze w liczbie mnogiej.

Czasowniki wzajemne występują tylko z podmiotami w liczbie mnogiej. Dlatego też używamy formy liczby mnogiej zaimków zwrotnych nas, was, się (na wzajem).

Strona bierna

Strony biernej używa się, gdy nacisk kładzie się na informację o czynności a nie o jej wykonawcy.

Stronę bierną tworzy się przez połączenie czasownika posiłkowego „werden” i formy Partizip II na końcu zdania.

Wykonawcę czynności można wyrazić przez „von +Dativ“.

Storna bierna z czasownikami modalnymi

Strona Bierna może być stosowana także z czasownikami modalnymi "können, müssen, dürfen, sollen. Czasownik modalny może być użyty w formie czasie teraźniejszym lub w czasie przeszłym.W tym przypadku oprócz czasownika modalnego używa się słowa pomocniczego "werden" i formy Partizip II odpowiedniego czasownika.

Storna bierna czas przeszły

Strona bierna czasu przeszłego Präteritum jest tworzona poprzez czasownik "werden" w formie Präteritum i imiesłów bierny czasownika (Partizip II).

Tryb przypuszczający

Konjunktiv II (tryb przypuszczający) używany jest w niemieckim do wyrażania próśb, życzeń, możliwych sytuacji nierzeczywistych i przypuszczeń. Konjunktiv II tworzy się przez użycie słówka „würde“ i bezokolicznika na końcu zdania. .

Odmiana „würde“:

Czasowniki „sein”, „haben” i czasowniki modalne tworzą Konjunktiv poprzez formy Präteritum z umlautem

W trybie przypuszczającym można wyrażać życzenia. Często używa się wtedy partykuł „doch“, „bloß“ i „nur“.

W trybie przypuszczającym można też wyrażać porady. Używa się wtedy czasownika modalnego „sollen“.

Trybie przypuszczającym można wyrazić możliwości lub stan nierealny.

Konjunktiv może wyrazić przypuszczenie.

Uprzejme prośby można wyrazić w formie pytania za pomocą form trybu przypuszczającego Konjunktiv II:

Czas przyszły: Futur I

W języku niemieckim najczęściej używa się czasu teraźniejszego dla wyrażenia przyszłych działań lub zamiarów.

Futur I to czas, który bezpośrednio opisuje sytuację w przyszłości. Tworzy się go z czasownika posiłkowego "być" i bezokolicznika, który musi znajdować się na końcu zdania.

Rekcja czasowników

Większość czasowników wymaga połączenia z konkretnym przyimkiem.
Połączenia czasowników z ich przyimkami i po nich następującym przypadkiem należy znać na pamięć.

Lista najważniejszych czasowników z ich przyimkami.

Ważne struktury:

Tworząc pytanie o osobę, stawiamy pytanie przypadku (w bierniku "wen" lub w celowniku "wem") po przyimku wymaganym przez czasownik.

Tworząc pytanie o rzecz, stawiamy przyimek wymagany przez czasownik po słowie "wo-". Łącznik "-r-" między "wo-" a przyimkiem jest wymagany, gdy przyimek zaczyna się na samogłoskę.

Tworząc zaimek przyimkowy, stawiamy przyimek wymagany przez czasownik po słowie "da-". Łącznik "-r-" między "da-" a przyimkiem jest wymagany, gdy przyimek zaczyna się na samogłoskę.

Czasowniki z przyimkiem

W języku niemieckim wiele czasowników wymaga dopełnienia ze stałym przyimkiem. To w jakim przypadku będzie rzeczownik (dopełnienie), zależy od przyimka.

Kiedy tworzymy pytanie o przedmiot, przyimek wymagany przez czasownik stoi po słowie "gdzie". Jeśli przyimek zaczyna się od samogłoski wstawiamy łącznik "-r-" pomiędzy "gdzie" a przyimkiem.Pytanie o rzecz w tym przypadku brzmi:

Gdy tworzymy pytanie o osobę, pytanie do danego przypadka związanego z przyimkiem stosujemy (w bierniku "wen" /w celowniku "wem") zgodnie z przyimkiem wymaganym przez czasownik.

Czasowniki z przyimkiem, wymagającym dopełnienia w bierniku.

Przyimki auf, für, gegen,um, über wymagają dopełnienia w bierniku, jeżeli zostaną użyte z czasownikiem, który takiego dopełnienia przyimkowego wymaga.

Czasowniki z przyimkami wymagającymi dopełnienia w Dativie (Celowniku):

Przyimki bei, mit, nach, aus, unter, von, zu, vor użyte z czasownikiem (wymagającym dopełnienia przyimkowego) wymagają celownika.

Przyimki wymagające dopełnienia w celowniku lub bierniku.

Przyimki użyte z czasownikiem wymagającym dopełnienia przyimkowego mogą wymagać dopełnienia w bierniku lub celowniku.

Czasownik modalny "sollen"

Czasownik modalny sollen jest używany również, aby wyrazić konieczność, która nie jest subiektywna. Często chodzi tu o wezwanie, życzenie lub rozkaz osoby trzeciej.

Odmiana sollen w Konjunktiv Präsens.

W formie Koknjunktiv II czasownika sollen, wyrażamy propozycję, sugestię lub radę.