Rzeczowniki i rodzajniki / Gramatyka

Rodzajniki i deklinacja

Użycie rodzajników

W języku niemieckim każdy rzeczownik ma jeden z trzech rodzajów:
męski, żeński, nijaki.

Rodzaj rzeczownika sygnalizują rodzajniki lub zaimki.
Rodzajniki są ściśle związane z rzeczownikami.

Rodzajniki nieokreślone występują, gdy coś jest wymieniane po raz pierwszy.
Rodzajnik nieokreślony oznacza też liczbę 1.
W liczbie mnogiej rodzajnik nieokreślony nie występuje.

maskulin	feminina	neutral	Plural für alle Nomen
ein Tisch stół (jakiś, rodzajnik nieokreślony)	eine Lampe lampa (jakaś, rodzajnik nieokreślony)	ein Bett łóżko (jakieś, rodzajnik nieokreślony)	Stühle krzesła (jakieś, rodzajnik nieokreślony)
ein Pullover sweter (jakiś, rodzajnik nieokreślony)	eine Jacke kurtka (jakaś, rodzajnik nieokreślony)	ein T-Shirt T-shirt (jakiś, rodzajnik nieokreślony)	Schuhe buty (jakieś, rodzajnik nieokreślony)

Auf der Straße läuft ein Hund.	= Po ulicy biega pies. (jakiś, rodzajnik nieokreślony)
Ich kaufe heute Äpfel.	= Kupię dziś jabłka.

Rodzajnik określony występuje, gdy coś jest już znane, lub dokładniej określone.

maskulin	feminina	neutral	Plural für alle Nomen
der Käse ser (rodzajnik określony)	die Schokolade czekolada (rodzajnik określony)	das Brot chleb (rodzajnik określony)	die Lebensmittel artykuły spożywcze (rodzajnik określony)
der Tisch stół (rodzajnik określony)	die Lampe lampa (rodzajnik określony)	das Bett łóżko (rodzajnik określony)	die Stühle krzesła (rodzajnik określony)
der Pullover sweter (rodzajnik określony)	die Jacke kurtka (rodzajnik określony)	das T-Shirt T-shirt (rodzajnik określony)	die Schuhe buty (rodzajnik określony)

Der Schrank in der Ecke kostet 240 EUR.

= Szafka w rogu kosztuje 240 EUR.

Przeczenie „kein” występuje przed rzeczownikiem w zdaniu przeczącym.

maskulin	feminina	neutral	Plural für alle Nomen
kein Käse żaden ser	keine Schokolade żadna czekolada	kein Brot żaden chleb	keine Lebensmittel żądne artykuły spożywcze
kein Tisch żaden stół	keine Lampe żadna lampa	kein Bett żadne łóżko	keine Stühle żadne krzesła
kein Salat żadna sałata	keine Idee żaden pomysł	kein Wetter żadna pogoda	keine Schuhe żadne buty

Wir haben leider keine Orangen mehr.

= Niestety nie mamy już pomarańczy.

Deklinacja

Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki, poprzez zmianę rodzajnika i (w określonych przypadkach) dodanie końcówki.

Przypadki:

Nominativ (wer? was?) mianownik (kto? co?)
Genitiv (wessen?) dopełniacz (kogo, czego? (czyj/-a/-e?)
Dativ (wem?) celownik (komu? czemu?)
Akkusativ (wen? was?) biernik (kogo? co?)

Przy większości rzeczowników rodzaju męskiego i nijakiego w dopełniaczu liczby pojedynczej dochodzi końcówka „-s” lub „-es”. Końcówka „-es” występuje przy rzeczownikach jednosylabowych, oraz zakończonych na „-s”, „-ss”, „-ß”, „-sch”, „-z”, „tz”, „-x”.

Przy większości rzeczowników w celowniku liczby mnogiej dochodzi końcówka „-n” lub „-en”.

Rodzajniki nieokreślone

	maskulin	feminina	neutral	Plural für alle Nomen
Nominativ	ein Tisch stół (jakiś, rodzajnik nieokreślony) ein Pullover sweter (jakiś, rodzajnik nieokreślony) ein Wohnwagen przyczepa kempingowa (jakaś, rodzajnik nieokreślony)	eine Lampe lampa (jakaś, rodzajnik nieokreślony) eine Jacke kurtka (jakaś, rodzajnik nieokreślony) eine Altbauwohnung mieszkanie w starym budownictwie (jakieś, rodzajnik nieokreślony)	ein Bett łóżko (jakieś, rodzajnik nieokreślony) ein T-Shirt T-shirt (jakiś, rodzajnik nieokreślony) ein Bauernhaus wiejski dom (jakiś, rodzajnik nieokreślony)	Stühle krzesła (jakieś, rodzajnik nieokreślony) Schuhe buty (jakieś, rodzajnik nieokreślony) Häuser domy (jakieś, rodzajnik nieokreślony)
Genitiv	eines Tisches eines Pullovers eines Wohnwagens	einer Lampe einer Jacke einer Altbauwohnung	eines Bettes eines T-Shirts eines Bauernhauses	Stühle Schuhe Häuser
Dativ	einem Tisch einem Pullover einem Wohnwagen	einer Lampe einer Jacke einer Altbauwohnung	einem Bett einem T-Shirt einem Bauernhaus	Stühlen Schuhen Häusern
Akkusativ	einen Tisch einen Pullover einen Wohnwagen	eine Lampe eine Jacke eine Altbauwohnung	ein Bett ein T-Shirt ein Bauernhaus	Stühle Schuhe Häuser

Rodzajniki określone

	maskulin	feminina	neutral	Plural für alle Nomen
Nominativ	der Tisch stół (rodzajnik określony) der Pullover sweter (rodzajnik określony)	die Lampe lampa (rodzajnik określony) die Jacke kurtka (rodzajnik określony)	das Bett łóżko (rodzajnik określony) das T-Shirt T-shirt (rodzajnik określony)	die Stühle krzesła (rodzajnik określony) die Schuhe buty (rodzajnik określony)
Genitiv	des Tisches des Pullovers	der Lampe der Jacke	des Bettes des T-Shirts	der Stühle der Schuhe
Dativ	dem Tisch dem Pullover	der Lampe der Jacke	dem Bett dem T-Shirt	den Stühlen den Schuhen
Akkusativ	den Tisch den Pullover	die Lampe die Jacke	das Bett das T-Shirt	die Stühle die Schuhe

Przeczenie „kein”

	maskulin	feminina	neutral	Plural für alle Nomen
Nominativ	kein Tisch żaden stół kein Salat żadna sałata	keine Lampe żadna lampa keine Idee żaden pomysł	kein Bett żadne łóżko kein Wetter żadna pogoda	keine Stühle żadne krzesła keine Schuhe żadne buty
Genitiv	keines Tisches keines Salates	keiner Lampe keiner Idee	keines Bettes keines Wetters	keiner Stühle keiner Schuhe
Dativ	keinem Tisch keinem Salat	keiner Lampe keiner Idee	keinem Bett keinem Wetter	keinen Stühlen keinen Schuhen
Akkusativ	keinen Tisch keinen Salat	keine Lampe keine Idee	kein Bett kein Wetter	keine Stühle keine Schuhe

Dopełniacz

Dopełniacz i jego forma opisowa z von

Dopełniacz jest drugim z czterech przypadkach w języku niemieckim. Dopełniacz określa, do kogo coś należy a tym samym odpowiada na pytanie: wessen?

Wessen Auto ist das? (= Czyj to samochód?)	Das ist das Auto des Vaters. To samochód ojca.
Wessen Tasche ist das? Czyja to torebka?	Das ist die Tasche der Mutter. To torebka matki.
Wessen Ball ist das? Czyja to piłka?	Das ist der Ball des Mädchens. To piłka dziewczynki.
Wessen Bücher sind das? Czyje to książki?	Das sind die Bücher der Kinder. To książki dzieci.

Mianownik		Dopełniacz
der Vater (= ojciec)	→	des Vaters (= ojca)
die Mutter (= matka)	→	der Mutter (= matki)
das Mädchen (= dziewczynka)	→	des Mädchens (= dziewczynki)
die Kinder (= dzieci)	→	der Kinder (= dzieci)

Rzeczowniki z rodzajnikiem der i das mają w dopełniaczu końcówkę -s i -es . -es dochodzi do słów jednosylabowych ( der Mann → des Mannes , das Haus → des Hauses ) i do słów z -d, -t, -s, sch, -tz.

Dopełniacz nazw osób i własnych

Nazwy osób bez rodzajnika otrzymująw dopełniaczu zazwyczaj końcówkę -s.

Marias Vater ist Arzt.	= Ojciec Marii jest lekarzem.
Italiens Dörfer sind schön.	= Włoskie wioski są piękne.

W codziennym użyciu, dopełniacz jest przeważnie zastąpione przez von + Dativ. Von to zaimek wymagający celownika.

`Wessen` `Auto` `ist` `das`? (= Czyj to samochód?)	`Das` `ist` `das` `Auto` `des` `Vaters`. (= To samochód ojca.) / `Das` `ist` `das` `Auto` `von` `dem` `Vater`. (= To jest samochód ojca.)
`Wessen` `Tasche` `ist` `das`? (= Czyja to torebka?)	`Das` `ist` `die` `Tasche` `der` `Mutter`. (= To torebka matki.) / `Das` `ist` `die` `Tasche` `von` `der` `Mutter`. (= To jest torebka matki.)
`Wessen` `Ball` `ist` `das`? (= Czyja to piłka?)	`Das` `ist` `der` `Ball` `des` `Mädchens`. (= To piłka dziewczynki.) / `Das` `ist` `der` `Ball` `von` `dem` `Kind`. (= To jest piłka dziecka.)
`Wessen` `Bücher` `sind` `das`? (= Czyje to książki?)	`Das` `sind` `die` `Bücher` `der` `Kinder`. (= To książki dzieci.) / `Das` `sind` `die` `Bücher` `von` `den` `Kindern`. (= To są książki dzieci.)

Liczba mnoga

W języku niemieckim istnieje kilka form tworzenia liczby mnogiej rzeczowników. Końcówki liczby mnogiej znajdziemy w słowniku.

-, ¨-

przeważnie rzeczowniki z końcówkami: „-er”, „-el”, „-en”,
zawsze rzeczowniki z końcówkami: „-chen”, „-lein”,

der Mantel (= płaszcz) → die Mäntel (= płaszcze)
der Pullover (= sweter) → die Pullover (= swetry)
der Fehler (= błąd) → die Fehler (= błędy)
der Sessel (= fotel) → die Sessel (= fotele)
der Wagen (= samochód) → die Wagen (= samochody)
das Märchen (= bajka) → die Märchen (= bajki)

das Fräulein (= panna) → die Fräulein (= panny)
der Körper (= ciało) → die Körper (= ciała)
der Rücken (= plecy) → die Rücken (= plecy)
der Finger (= palec) → die Finger (= palce)
der Magen (= żołądek) → die Mägen (= żołądki)

-e, -¨e

często rzeczowniki jednosylabowe

der Rock (= spódnica) → die Röcke (= spódnice)
der Anzug (= garnitur) → die Anzüge (= garnitury)
der Tisch (= stół) → die Tische (= stoły)
der Stuhl (= krzesło) → die Stühle (= krzesła)
der Kopf (= głowa) → die Köpfe (= głowy)
die Hand (= dłoń) → die Hände (= dłonie)

der Arm (= ręka) → die Arme (= ręce)
das Bein (= noga) → die Beine (= nogi)
der Zahn (= ząb) → die Zähne (= zęby)
die Brust (= pierś) → die Brüste (= piersi)
der Hals (= szyja) → die Hälse (= szyje)

-er, -¨er

często rzeczowniki jednosylabowe, rodzaju nijakiego,
rzeczowniki z końcówką „-tum”,

das Kleid (= sukienka) → die Kleider (= sukienki, odzież)
das Bild (= obraz) → die Bilder (= obrazy)
das Buch (= książka) → die Bücher (= książki)

das Eigentum (= własność) → die Eigentümer (= własności)
der Mund (= usta) → die Münder (= usta (liczba mnoga))

-n, -en

często rzeczowniki rodzaju żeńskiego,
rzeczowniki z końcówkami: „-e”, „-ei”, „-ung”, „-heit”, „-keit”, „-schaft”

die Krawatte (= krawat) → die Krawatten (= krawaty)
die Hose (= spodnie) → die Hosen (= spodnie (liczba mnoga, kila par spodni))
die Bluse (= bluzka) → die Blusen (= bluzki)
die Jacke (= kurtka) → die Jacken (= kurtki)
die Uhr (= zegar) → die Uhren (= zegary)
die Frau (= kobieta) → die Frauen (= kobiety)
die Bäckerei (= piekarnia) → die Bäckereien (= piekarnie)
die Zeitung (= gazeta) → die Zeitungen (= gazety)

die Krankheit (= choroba) → die Krankheiten (= choroby)
die Möglichkeit (= możliwość) → die Möglichkeiten (= możliwości)
die Freundschaft (= przyjaźń) → die Freundschaften (= przyjaźnie)
die Schulter (= ramię) → die Schultern (= ramiona)
die Zehe (= palec u stopy) → die Zehen (= palce u stopy)
das Auge (= oko) → die Augen (= oczy)
die Nase (= nos) → die Nasen (= nosy)
der Junge (= chłopiec) → die Jungen (= chłopcy)

-nen

rzeczowniki rodzaju żeńskiego z końcówką „-in”

die Freundin (= przyjaciółka) → die Freundinnen (= przyjaciółki)

-s

wyrazy obce,
rzeczowniki z końcówkami „-a”, „-o”, „-i”, „-u”

das T-Shirt (= t-shirt) → die T-Shirts (= t-shirty)
der Cousin (= kuzyn) → die Cousins (= kuzyni)
das Auto (= samochód) → die Autos (= samochody)

Rzeczowniki złożone

Rzeczowniki złożone powstają z połączenia dwóch lub więcej słów:

dwóch rzeczowników:
- die Kinder + das Zimmer = das Kinderzimmer
  dzieci + pokój = pokój dziecięcy
- der Tisch + das Tennis = das Tischtennis
  stół + tenis = tenis stołowy
czasownika i rzeczownika:
- wohnen + das Zimmer = das Wohnzimmer
  mieszkać + pokój = pokój dzienny
- schlafen + das Zimmer = das Schlafzimmer
  spać + pokój = sypialnia
- baden + die Wanne = die Badewanne
  kąpać się + wanna = wanna kąpielowa
przymiotnika i rzeczownika:
- weiß + der Wein = der Weißwein
  biały + wino = białe wino
przysłówka i rzeczownika:
- zusammen + die Arbeit = die Zusammenarbeit
  razem + praca = współpraca
Rodzaj i liczba mnoga rzeczownika złożonego pochodzi zawsze od jego ostatniego członu:
- die Post (-en) + die Karte (-n) = die Postkarte (-n)
  poczta + karta = pocztówka
- das Land (-¨er) + die Karte (-n) = die Landkarte (-n)
  kraj + karta = mapa
- der Flug (-¨e) + die Karte (-n) = die Flugkarte (-n)
  lot + karta = bilet na samolot

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego kończące się na "-in"

Większość zawodów (i określeń osób) rodzaju żeńskiego jest tworzona przez dodanie końcówki „-in”.

der Architekt (= architekt) → die Architektin (= achitektka)
der Journalist (= dziennikarz) → die Journalistin (= dziennikarka)
der Lehrer (= nauczyciel) → die Lehrerin (= nauczycielka)
der Professor (= profesor) → die Professorin (= profesorka)

Czasami poza końcówką „-in” dodawany jest przegłos.

der Arzt (= lekarz) → die Ärztin (= lekarka)
der Tierarzt (= weterynarz) → die Tierärztin (= weterynarka)
der Koch (= kucharz) → die Köchin (= kucharka)

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na „-in“ otrzymują w liczbie mnogiej końcówkę „-nen“.

die Freundin (= przyjaciółka) → die Freundinnen (= przyjaciółki)
die Studentin (= studentka) → die Studentinnen (= studentki)

Niektóre nazwy zawodów (rodzaju męskiego i żeńskiego) tworzy się przez dodanie końcówek „-mann” i „-frau”.

der Bankkaufmann (= urzędnik bankowy) → die Bankkauffrau (= urzędniczka bankowa)
der Geschäftsmann (= biznesmen) → die Geschäftsfrau (= bussineswomen)
der Putzmann (= sprzątacz ) → die Putzfrau (= sprzątaczka )

W tych formach liczbę mnoga tworzy się przez dodanie końcówki „-leute” (dotyczy ogólnie pojętej grupy zawodowej).

der Geschäftsmann, die Geschäftsfrau → die Geschäftsleute (= przedsiębiorcy )

końcówki rzeczonika

Rzeczowniki z końcówkami -heit, -keit, -schaft, -ung

Rzeczowniki mogą mieć w kocówkach różne przyrostki.

Słowa, które mają końcówki, takie jak -heit lub -keit są rzeczownikami utworzonymi od przymiotników. Zawsze należy je pisać z wielkiej litery i mają rodzajnik "die".
Słowa, które kończą się na -ung są rzeczownikami odczasownikowymi. Zawsze należy je pisać z wielkiej litery i mają rodzajnik "die".
Słowa, które kończą się na -schaft są rzeczownikami odczasownikowymi lub odprzymiotnikowymi. Zawsze należy je pisać z wielkiej litery i mają rodzajnik "die".

Rzeczowniki z końcówką -heit

zerstreut (= roztargniony) → die Zerstreutheit (= roztargnienie)
unsicher (= niepewny) → die Unsicherheit (= niepewność)

Rzeczowniki z końcówką -keit

wichtig (= ważny) → die Wichtigkeit (= ważność, znaczenie)
Sie haben die Wichtigkeit eines Lebenslaufs eingesehen und festgestellt, dass das Anschreiben ihre Visitenkarte ist. (= Oni zdali sobie sprawę znaczenia życiorysu i stwierdzili, że list motywacyjny to ich wizytówka.)
fähig (= zdolny) → die Teamfähigkeit (= zdolność do pracy zespołowej)
selbstständig (= samodzielny) → die Selbstständigkeit (= samodzielność)

Rzeczowniki z końcówką -schaft

hilfsbereit (= gotowy do pomocy) → die Hilfsbereitschaft (= gotowość do pomocy)
der Gesell (= czeladnik, facet) → die Gesellschaft (= społeczeństwo)
eigen (= własny) → die Eigenschaft (= cecha, właściwość)
lernbereit (= chętny do nauki) → die Lernbereitschaft (= chęć do nauki)

Rzeczowniki z końcówką -ung

sich bewerben (= ubiegać się, starać się (o pracę)) → die Bewerbung (= podanie o pracę, aplikacja)
Wenn man in Deutschland eine Arbeit sucht, sind gute Bewerbungsunterlagen schon die halbe Sache. (= Jeśli ktoś szuka pracy w Niemczech, dobre dokumenty aplikacyjne to już połowa sukcesu.)
vereinigen (= zjednoczyć) → die Vereinigung (= zjednoczenie)
Damals nach 8 Jahren der Wiedervereinigung zweier Deutschlands, hat die Agentur für Arbeit in Ludwigslust, das ist nur 35 km weg von Schwerin, ein Institut beauftragt ganz viele Menschen, die nach der sogenannten „Wende“ keine Arbeit mehr hatten, in einem Seminar zu schulen. (= W tamtym czasie, po 8 latach od ponownego zjednoczenia dwóch niemieckich krajów, agencja pracy w Ludwigslust, który znajduje się zaledwie 35 km od Schwerina, zleciła pewnemu instytutowi, przeprowadzenie seminarium dla wielu osób, które po przemianach politycznych nie miały pracy.)
finden (= znaleźć) → die Findung (= znalezienie)
offenbaren (= objawić) → die Offenbarung (= objawienie)
Für einige waren die neuen Wege der Jobfindung fast wie eine Offenbarung. (= Dla niektórych nowe sposoby szukania pracy były prawie jak objawienie.)
bezahlen (= zapłacić) → die Bezahlung (= zapłata)
Man hat ganz vieles per Handschlag geregelt: die Arbeitszeiten, die Bezahlung, den Urlaub. (= Wiele rzeczy ustalało się uściskiem dłoni: czas pracy, wynagrodzenie, urlop.)
vorstellen (= przedstawiać) → die Vorstellung (= przedstawienie)
Mit Hilfe von Rollenspielen konnten sie für ein zukünftiges Vorstellungsgespräch üben, sich in die Rolle eines Arbeitgebers und Arbeitnehmers hineinversetzen und gestärkt ihrer Bewerbungsphase entgegen treten. (= Z pomocą odgrywanych scenek mogli ćwiczyć przed przyszłą rozmową kwalifikacyjną, postawić się w roli pracodawcy i pracownika i pewniejsi siebie przystąpić do szukania pracy.)
genugtun (= zadośćuczynić) → die Genugtuung (= zadośćuczynienie, satysfakcja)
Das Gefühl den Menschen geholfen zu haben, war eine große Genugtuung und ein Lob, wie kein anderes. (= Uczucie, że pomogłam ludziom, było wielką satysfakcja i pochwałą, jak żadna inna.)